Dames en heren, vertegenwoordigers van zoveel levensbeschouwingen, kerken en religies, politieke partijen, stadsdelen en geachte burgemeester. Na de indringende lezingen van onze zeer geachte inleiders, de levendige filmbeelden en de eerbiedige lofzangen, mag ik met een enkel woord de discussie bij u inleiden.
De nota over de scheiding van kerk en staat van Burgemeester en Wethouders Amsterdam is, wat mij betreft, een verademing temidden van alle getob en gezeur, cynisme en angsthazerij over groepen mensen met hun kleuren en geuren, culturen en overtuigingen.
Enerzijds worden de beginselen uit de grondwet helder geformuleerd en nog eens vast en zeker verankerd. Aan de andere kant wordt de ruimte geschetst voor godsdienst en levensovertuiging. Uitvoerig wordt niet alleen de scheiding van kerk en staat, maar wordt ook de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging beschreven.
Vervolgens wordt het zogenoemde gelijkheidsbeginsel belicht, hetgeen inhoudt dat alle godsdiensten gelijk worden behandeld. En tenslotte het neutraliteitsbeginsel. De overheid kiest geen partij. Gelijke monniken gelijke kappen !
Dan passeren nog belangrijke nuanceringen binnen die neutraliteit in relatie met het gelijkheidsbeginsel. Daaruit volgt weer dat de overheid achterstandsgroepen mag steunen zodat die op gelijke wijze als andere overtuigingen en godsdiensten kunnen functioneren.
Er is dus veel meer mogelijk dan het huidige benepen klimaat doet vermoeden. Levensovertuigingen en religies bevinden zich als het ware in een open speelweide, vrij en onbekommerd en open en communicatief naar de samenleving. Rond die speelweide staat veelal nauwelijks zichtbaar de haag van de scheiding van kerk en staat; niet als een beperking of beknotting maar als een beschermende haag.
We lijken te zijn vergeten dat de hele wetgeving op de eerste plaats is bedoeld om ons te beschermen tegen uitwassen van binnenuit en tegen aanvallen van buitenaf. Binnen die haag ter beschutting heerst vrijheid, is ruimte voor creativiteit, diverse uitingen en gebruiken. Daar zou ook geen angst moeten bestaan voor boze buren die deze vrijheid vereenzelvigen met “anders” zijn en dat als bedreigend ervaren.
En dat terwijl juist levensbeschouwelijke groeperingen, kerken en religies al jaren de grootste bijdrage leveren aan de zorg voor de mensen die in de sores zitten. De praktijk en de daarmee gepaard gaande samenwerking is het moeizame debat al ver vooruit gesneld.
Onze cultuur is eindeloos veel geschakeerder geworden. Onze overtuigingen en religies veel minder monomaan. De oecumene tussen de christelijk kerken heeft in de tweede helft van de vorige eeuw weldadig gewerkt. Nu mogen we ons verheugen in een nog veel omvangrijkere dialoog met de talrijke levensbeschouwingen en religies met hun wereldwijde vertakkingen.
Hierbij heb ik al enkele jaren het gevoel dat in het huidige tijdsgewricht levensovertuigingen en religies gedwongen worden in discussies waarin zij zich niet thuis voelen. Ze ervaren de problemen die anderen hen toedichten als achterhoedegevechten. Daarbij komt dan nog de bedrukkende atmosfeer van weinig mededogen, laat staan een goedmoedigheid die eeuwenlang als vanzelfsprekend heeft bestaan.
Het vervelende is dat verdedigen zoveel energie vraagt. Deze zou heel wat beter kunnen worden gebruikt voor een positieve insteek. Bijvoorbeeld: Wat doen al die groeperingen aan hulpverlening in stad en land, geestelijk en materieel? Wat voor heilzaams verrichten ze in eigen kring, in de wijk, in stad en ommelanden? En hoe kunnen we elkaar daarin vindingrijk en coöperatief maken? Wellicht een mooi onderwerp voor een volgende conferentie.
Maar nu rond het onderwerp van de scheiding tussen kerk en staat ervaar ik ons reeds als
een partij van spiritualiteit, solidariteit en vrijheid.
Jan Ruijter, voorzitter Raad van Levensbeschouwingen en Religies Amsterdam
Amsterdam, 8 juni 2009
10 juni 2009
Toespraak voorzitter RLRA op studieconferentie Kerk en Staat
